Conferentie Verbindend Verduurzamen

Digitaal magazine Verbindend Verduurzamen

Van 25 – 29 mei jl. organiseerde de Rli de Week van Verbindend Verduurzamen. Tijdens deze online conferentie stond de vraag centraal hoe we bij de verduurzaming van de samenleving de ideeën en energie, maar ook de zorgen en twijfels, van mensen een plek kunnen geven.

De conferentie bracht uiteenlopende partijen bij elkaar, van overheden en kennisinstellingen tot maatschappelijke organisaties en burgerinitiatieven. De week leverde een veelheid aan ideeën en inzichten op over hoe verbinding en verduurzaming gelijk op kunnen lopen. Over je – soms letterlijk – verplaatsen in het standpunt van een ander. Over de kunst van het respectvol afscheid nemen. Over de rol van het ‘milde midden’ als brug in het maatschappelijk debat. Over kennis ten dienste van een gesprek over waarden. Over de tijd die nodig is om verbinding te maken. Over de waarde van emoties.

Om de veelheid aan invalshoeken, inzichten en ideeën vast te houden is de week samengevat in een digitaal magazine (pdf, 3Mb). Hier treft u de verslagen van de themasessies en het webinar, links naar de inleidingen, de keynote, cartoons, een podcast, achtergrondrapporten, filmpjes en meer.

De raad hoopt dat de inzichten uit de conferentie helpen bij het verder verduurzamen van de samenleving op een manier die ervoor zorgt dat iedereen zijn pek in de duurzame samenleving kan vinden.

Terugblik webinar 29-5-2020

Op vrijdagmiddag 29 mei vond het webinar Verbindend Verduurzamen plaats. Tijdens dit webinar zijn de inzichten uit de verschillende themasessies die eerder die week plaatsvonden, gedeeld. Lot van Hooidonk, wethouder van de Gemeente Utrecht en Sandor Gaastra directeur-generaal bij het ministerie van EZK hebben gereageerd op de inzichten. Daarnaast was er een keynote van Noelle Aarts, hoogleraar Socio-ecologische interacties, waarin ze onder meer ervoor pleit dat iedereen wordt getraind in het voeren van een dialoog omdat dialoog de verduurzaming verder kan brengen. De tekst van Noelle en een filmpje van haar keynote zijn beschikbaar. Daarnaast is er een compilatie gemaakt van de opgedane inzichten. De hele livestream van het webinar is hier terug te zien.

Terugblik themasessie ‘Beelden en oordelen’ 28-5-2020

Op donderdagochtend 28 mei vond de vierde themasessie van de Week van Verbindend Verduurzamen plaats. De rol van berichtgeving in de media kwam aan de orde, evenals de rol van emotie in het debat. Ook werd er gesproken over vertrouwen en de tijd nemen om tot vertrouwen te komen. Een terugblik-gesprek van Ruben Maes en Annemieke Nijhof kun je hier bekijken. Er is ook een opname van de inleiding op het thema door Rens Vliegenthart. De impressies van tekenaar Gerrit de Jager bij de bijeenkomst vindt u hier.

Terugblik themasessie ‘Kennis en kunde’ 27-5-2020

Op woensdagochtend 27 mei vond de derde themasessie van de Week van Verbindend Verduurzamen plaats. De relatie tussen kennis en kunde werd benoemd. Het belang van het vergroten van begrip en inzicht voor het verkrijgen van draagvlak kwam aan de orde evenals de rol van de lokale politiek. Een terugblik-gesprek van Ruben Maes en Annemieke Nijhof kun je hier bekijken. Er is ook een opname van de inleiding op het thema door Mieke Boon. De impressies van tekenaar Ronald van der Heide bij de bijeenkomst vindt u hier.

Terugblik themasessie 'Zeggenschap en leiderschap' 26-5-2020

Op dinsdagochtend 26 mei vond de tweede themasessie van de Week van Verbindend Verduurzamen plaats. Er zijn verschillende inzichten langs gekomen over burgerinitiatieven, de rol van de overheid en wie verantwoordelijk is voor draagvlak. Een terugblik-gesprek van Ruben Maes en Annemieke Nijhof kun je hier bekijken. Er is ook een opname van de inleiding op het thema door Imrat Verhoeven. De impressies van tekenaar Gerrit de Jager bij de bijeenkomst vindt u hier.

Terugblik themasessie 'Individuele waarden en collectieve oplossingen' 25-5-2020

Op maandagochtend 25 mei vond de eerste themasessie van de Week van Verbindend Verduurzamen plaats. Er zijn verschillende inzichten langs gekomen over wat mensen als individu belangrijk vinden en hoe zich dat verhoudt tot wat belangrijk is voor de samenleving als geheel. Een terugblik-gesprek van Ruben Maes en Annemieke Nijhof kun je hier bekijken. Er is ook een opname van de inleiding op het thema door de denker des vaderlands, Daan Roovers. De impressies van tekenaar Ronald van der Heide bij de bijeenkomst vindt u hier.

Toelichting op Verbindend Verduurzamen

In het traject Verbindend Verduurzamen ging de Rli het afgelopen jaar in gesprek met uiteenlopende organisaties en mensen die bijdragen aan de verduurzaming van de samenleving. Hoe gaan zij om met de zorgen, ideeën en kansen van burgers en hoe geven zij die een goede plek in de verduurzamingsstrategie van Nederland?

De raad wilde zich een beeld vormen van de ideeën uit de samenleving om te bezien hoe zorgen en ideeën uit de samenleving kunnen worden betrokken in de adviezen van de raad. Al snel werd duidelijk dat ook veel andere organisaties en hun medewerkers zoeken naar manieren om het perspectief van burgers een goede plek geven in hun activiteiten en beleid: overheden, maatschappelijke organisaties/NGO’s, burgerorganisaties, wetenschap en onderzoek, studenten, jongeren, adviseurs.

Verslagen van de gesprekken die de raad het afgelopen jaar heeft gevoerd zijn te vinden op deze website. Tijdens de Week van Verbindend Verduurzamen van 25 – 29 mei geeft de raad hier een vervolg aan en gaat de raad met uiteenlopende partijen die aan de verduurzaming van Nederland werken in gesprek. Welke vragen en inzichten heeft het traject de Rli heeft opgeleverd en welke ervaringen en inzichten hebben de deelnemers? Welke acties komen daar uit voort en wie zou daar mee aan de slag moeten? Met elkaar vinden de deelnemers uit wat er nodig is om ‘verbindend te verduurzamen’.

Verslag: Gesprek Jonge Klimaatbeweging (JKB) - Rli over verbindend verduurzamen

Op 20 februari gingen 30 jongeren in gesprek over de vraag welke maatschappelijke opgaven ze zien bij de verduurzaming van Nederland. De bijeenkomst was georganiseerd door de Jonge Klimaat Beweging, op verzoek van de Rli. In twee rondes spraken studenten, scholieren en ‘young professionals’ met elkaar over uitdagingen en oplossingen. Lees hier het verslag (Pdf, 3.22mb).

De jongeren zien het realiseren van een inclusieve transitie als een kernuitdaging. Ervoor zorgen dat iedereen meegaat in de transitie: de mensen die kunnen en willen, zij die wel willen maar niet kunnen, maar zeker ook degenen die wel kunnen maar niet willen. Zorg dat je erachter komt waarom mensen niet willen. Ga daarover echt met elkaar in gesprek. Hoe verbinden we dat wat ‘moet’, met dat wat mensen echt bezighoudt? Zoek naar de gemeenschappelijke basis en neem die als vertrekpunt. Ga in gesprek over het nieuwe normaal.

Tijdens de bijeenkomst kwam aan de orde hoe dat nieuwe normaal er concreet uit kan zien voor thema’s als voedsel, wonen en mobiliteit. Op het gebied van voedsel bijvoorbeeld staken de jongeren de hand in eigen boezem voor het gemak waarmee ze eten laten thuisbezorgen. Laat scholieren zelf voedsel verbouwen in stadstuintjes. Zo snappen ze de waarde van voedsel en zijn ze minder geneigd tot verspilling. Bij alle drie de thema’s kwam de vraag terug hoe dat nieuwe normaal bereikt moet worden. En welke rol individuele keuzes daarbij moeten spelen. En welke snelheid is dan gewenst, mag het lijntje nergens breken of is dat onvermijdelijk bij grote maatschappelijke transities?

Iedereen was het erover eens dat het belangrijk is meer te denken in kansen en perspectieven. ‘Maak van achterblijvers juist de voorlopers’ werd als idee geopperd, bijvoorbeeld door juist in een ‘moeilijke wijk’ te starten met de energietransitie en zo concreet te laten zien wat de verduurzaming in de praktijk kost én oplevert. Conclusie van Werner Schouten, voorzitter van de Jonge Klimaatbeweging (JKB): ‘Een centrale uitdaging bij de verduurzaming is om niet het accent te leggen op wat we als individu kunnen verliezen, maar juist te focussen op wat we samen kunnen winnen.

Interview met Marjolein Demmers: 'Denk niet voor mensen maar bekijk vraagstukken samen met hen'

Bedenk verduurzamingsmaatregelen niet vanuit de theorie, maar vanuit de werkelijke praktijksituatie van mensen, meent Marjolein Demmers, Directeur Natuur & Milieu en lid van de Rli.

Relatie tussen Verbindend Verduurzamen en advies Doen en Laten

‘In Verbindend verduurzamen willen we uitvinden hoe we in onze Rli-adviezen de ervaringen en wensen van burgers beter kunnen meewegen. Onze adviezen hebben vaak gevolgen voor mensen in de praktijk. Maar hoe zien mensen zelf dat eigenlijk? Als we dat niet weten, schieten we mogelijk tekort als we willen dat verduurzaming verbindt, in plaats van mensen afschrikt. 

In het advies Doen en Laten (2014) dat ging over effectief milieubeleid, was één van onze bevindingen dat beleidsmakers en adviseurs beleid te veel bedenken vanuit hun eigen wereldbeeld. Maar je zult moeten aansluiten bij verschillen in gewoonten, overtuigingen, kwaliteiten en leefomstandigheden van mensen. Algemene maatregelen werken dan onvoldoende. En benut de kracht van onmiddellijke feedback op gedrag. Denk aan een boodschap op fietspaden met een bedankje omdat je de fiets hebt gekozen, een ‘groene golf’ voor fietsers, een smiley die oplicht wanneer je de juiste snelheid rijdt. Of persoonlijke feedback vanuit de vuilophaaldienst over jouw bijdrage aan afvalscheiding. Mij is verder vooral bijgebleven dat twee factoren van grote invloed zijn op (duurzaam) gedrag: de angst iets te verliezen en erop achteruit te gaan (verliesaversie), en het automatisme waarmee je je gedrag afstemt op het ‘normale’ gedrag van jouw directe omgeving van buren, familie, vrienden en collega’s (sociale norm).’ 

Persoonlijke ervaring 

Je hield in oktober vorig jaar een zogeheten Preek voor de Leek over verduurzaming aan kerkgangers in een kerk in Barneveld: wat viel je daarbij op? ‘Er is in de geloofsgemeenschap een groeiende interesse in en begrip voor verduurzaming. Vanuit religie kun je heel goed de verbinding tot stand brengen met duurzaamheid, door te benadrukken hoe mooi en uniek de schepping is waarvan wij onderdeel zijn, en hoe belangrijk het is daar respectvol mee om te gaan. Er kwamen mooie verhalen los over wat mensen zelf al doen: een mevrouw onderhield een grote natuurlijke tuin waar de hele buurt van mocht meegenieten. Een meneer vertelde dat hij vanwege zijn ervaring met verduurzaming van woningen huisbezoeken aflegt om mensen te adviseren over aanpassingen aan hun woning. Advies op maat, aan de keukentafel. Het was bijzonder om te merken dat iedereen iets probeert te doen, en vooral kijkt wat er dicht bij huis mogelijk is. De jonge mensen waren vooral bezorgd of het nog wel goed zal komen.’ 

Duurzamer gedrag

In beleidsontwikkeling en uitvoering moeten we veel meer de diepte in durven gaan door mensen te vragen hoe zij denken dat doelen kunnen worden gehaald. Ik denk dat we meer gebruik kunnen maken van de ’wisdom of the crowd’, door mensen te betrekken bij een verduurzamingstraject vóórdat we met maatregelen komen. Wat vinden mensen en wat doen ze zelf al aan verduurzaming? Wat doen ze nog niet en wat hebben ze nodig om duurzamer te leven? Zo maak je duurzaamheid een veel natuurlijker onderdeel van het leven van mensen, en van een bredere agenda, waarin zaken als veiligheid, gezondheid, onderwijs, sociale cohesie en geldbesparing ook een rol spelen.  

Wanneer de nadruk ligt op ‘moeten’ of ‘iets niet meer mogen’, en mensen niet overzien waarom, en hoe zij daar aan tegemoet kunnen komen, dan ontstaan er zorgen en onbegrip (verliesaversie). Daarentegen zijn mensen eerder bereid om mee te werken als zij het nut, de haalbaarheid en mogelijkheden overzien en ook een voordeel ervaren. Minder vlees eten is goed voor het milieu én voor je gezondheid. Isolatie is comfortabel en goed voor je portemonnee. Zonnepanelen verdienen zichzelf terug. Gereedschap delen met buurtgenoten is leuk en bespaart geld. Is het erg als mensen uit eigenbelang aan de slag gaan met verduurzaming? Wat mij betreft niet.’ 

Verslag bijeenkomst: Intermediairs en verduurzaming: “Beginnen met koffie, eindigen met bubbels”

‘Intermediairs’ spelen een belangrijke rol bij het slaan van de brug tussen beleid en praktijk. LSA Bewoners bracht de Rli met deze intermediairs in contact: mensen in een wijk met visie en ambitie én de kracht om deze te delen en aan te laten sluiten bij wat er in de wijk speelt. Het gesprek leverde uiteenlopende inzichten op, lees hier het verslag (pdf, 5.23Mb).

Het is de kunst om abstracte vraagstukken persoonlijk te maken en dichtbij te brengen en tegen anderen te kunnen zeggen: wat een goed idee! “Veel koffie drinken helpt om te horen wat er echt leeft en waar mensen ook zelf aan willen bijdragen”. Zoek naar de interessante verbindingen tussen urgente vragen en een duurzame visie. “Niet iedereen is geïnteresseerd in het brede thema duurzaamheid. Maar bewoners maken zich bijvoorbeeld wel zorgen om zwerfvuil, een prettige ontmoetingsplek of voldoende parkeergelegenheid.” Heb oog voor verschillende belevingen van het begrip duurzaamheid. “Voor de één is duurzaamheid een Tesla, zonnepanelen of een warmtepomp. Voor een ander gaat het om delen, kledingruilen of moestuinieren”.

De meeste intermediairs werken als vrijwilliger. Dat leidde tot de stelling dat het thema duurzaamheid vraagt om na te denken over een nieuwe wederkerigheid tussen bewoners en overheid. “Tijd van iemand in loondienst lijkt soms van meer waarde dan de tijd van iemand die een vrijwillige bijdrage levert”. De overheid is vaak onmisbaar om een initiatief verder te helpen, maar het risico is ook dat je je teveel aanpast aan de werkprocessen een doelen van de ‘systeemwereld’. Tot slot werd gewezen op het belang van successen vieren en delen. “Het gaat vaak om kleine persoonlijke successen die aanspreken en zo belangrijk zijn voor verandering. Delen!”

Interview met Sybren Bosch: 'Het is zaak dat jongeren nu meedenken en meedoen'

Als junior-raadslid van de Rli en senior consultant bij Copper8 houdt Sybren Bosch zich dagelijks bezig met de verduurzaming van de samenleving. Hij vindt het belangrijk dat jongeren daarbij aangehaakt zijn, want zij moeten leven met de gevolgen van de keuzes die we nu maken.

“Duurzame keuzes vragen om een langetermijnvisie en die ontbreekt vaak in de politiek. De klimaateffecten die we nu voelen zijn het gevolg van politieke keuzes van een paar decennia geleden. De serieuze effecten van klimaatverandering merken we echter pas op een veel langere termijn. We kunnen de gevolgen overzien van de zeespiegel die een of twee meter stijgt. Maar een stijging van tien meter, over enkele honderden jaren? Wat er dan gebeurt, weten we niet.

Dit langetermijnperspectief is belangrijk. Daarom is het zaak dat jongeren nu meedenken en meedoen. Gelukkig zie ik dat jongeren, vooral tieners, steeds meer hun zorgen over het klimaat delen. Die beweging stopt niet zomaar. Tegelijkertijd zie ik ontmoedigde twintigers die tegen grenzen aanlopen in hun pogingen de wereld te veranderen. Sommigen hebben zelfs klimaatangst. Het klimaatprobleem is emotioneel geladen. De noodzaak en urgentie om te veranderen is er, maar dat vertaalt zich niet meteen in sociaal-maatschappelijke oplossingen.

Ook mij frustreert het dat we niet snel genoeg in actie komen, maar ik kies ervoor om binnen mijn mogelijkheden elke dag maximaal bij te dragen aan duurzame oplossingen. In mijn werk breng ik mensen samen om die duurzame transitie te bereiken. We ondersteunen bedrijven en gemeentes bij duurzaam inkopen, bijvoorbeeld van kantoorinrichtingen of gebouwen. Momenteel werken we met de gemeente Amsterdam en opdrachtnemers aan de bouw van een horecagelegenheid met een minimale milieudruk, gebouwd op houten heipalen, met herbruikbare materialen en duurzame energievoorzieningen. Het gebouw is helemaal afbreekbaar voor het geval we het over dertig jaar niet meer nodig hebben. Zoiets is alleen haalbaar met ambities van mensen die willen veranderen. Door te laten zien wat er kan, willen we anderen inspireren om ook aan de slag te gaan.

Geen verwachtingen over de uitkomst
Niet alle mensen willen veranderen, eigenbelang kan zwaarder wegen. In dit VerbindendVerduurzamen-traject proberen we als raad geen verwachtingen te hebben over de uitkomst. We willen zoveel mogelijk verschillende groepen uit de samenleving spreken en achterhalen hoe zij denken over verduurzamen. Ik hoop dat het congres nieuwe inzichten oplevert over hoe we vanuit de overheid de verduurzaming op een effectieve manier kunnen sturen. Ik verwacht niet dat daarbij altijd overal draagvlak voor nodig is.

Een overheid heeft de taak om voor mensen te zorgen. Zoals ooit alle huishouden aardgas kregen, zo zou de overheid nu ook planmatig met de energietransitie om kunnen gaan: dit hebben we besloten en zo gaan we het doen. Een duurzame samenleving is geen kwestie meer van voor of tegen zijn. We zitten al in de beslissingsfase: hoe pakken we dit zo effectief mogelijk aan.”

Video: HBO-studenten praten met MBO-studenten over duurzaam gedrag

Studenten bestuurskunde en klimaat & management van Saxion Hogeschool gingen in gesprek met MBO-studenten van het ROC Aventus in Deventer en Apeldoorn over verduurzaming. Milieu en klimaat houdt veel MBO-studenten bezig, naast thema’s zoals de zwarte pietendiscussie, een vuurwerkverbod en veiligheid in het openbaar vervoer. De meeste MBO-studenten hebben het beeld dat er in Nederland al genoeg wordt gedaan aan verduurzaming. Duurzaamheidsthema’s die de MBO-studenten belangrijk vinden zijn ‘minder plastic’, ‘afvalscheiding’ en ‘meer openbaar vervoer’. De MBO-ers gaven aan dat ze het heel leuk vonden dat hen gevraagd werd naar hun mening en dat er naar ze geluisterd werd; ze hebben vaak het idee dat ze niet gehoord worden. Lees meer in ‘Dialogen ROC Aventus Middelweg Deventer en Apeldoorn’ (Pdf, 927Kb) of kijk hier naar het filmpje .

Video: Veranderaars en critici, zo denkt Nederland over Verbindend Verduurzamen

Hoe betrek je de zorgen, ideeën en kansen van inwoners bij de verduurzamingsstrategie van Nederland? Deze vraag heeft de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur gesteld op verschillende plekken in Nederland. De reacties zijn veelzijdig en veelkleurig. Waar de een zijn best doet zo duurzaam mogelijk te leven: “Ik heb een elektrische auto, ik heb zonnepanelen” vraagt de ander zich af of dat wel nut heeft: “De vraag is: in hoeverre hebben wij mensen daar invloed op”. De een vraagt om meer regels van de overheid terwijl de ander denkt dat het wel wat minder kan en twijfelt aan de oprechtheid van de politiek, maar iedereen is bereid te werken aan een prettige leefomgeving.

Kijk hier naar de video.

Interview met Ellen Peper: ‘Duurzaamheidstransities gaan iedereen aan’

Denken en werken vanuit de behoeften en mogelijke bijdragen van mensen, dat is waar het volgens Raadslid Ellen Peper over gaat bij verbindend verduurzamen. Het is meteen ook de link met haar dagelijks werk als lid van de Raad van Bestuur bij Univé.

Ellen Peper: ‘Wat is er nodig om iedereen in Nederland te laten meedoen aan de transitie naar een duurzame samenleving? Het is de centrale vraag waar de Rli voor staat in het initiatief ‘Verbindend verduurzamen’. Deze transities gaan iedereen aan en daarom is het belangrijk daar iedereen in de samenleving bij te betrekken. Tegelijkertijd moeten we ons realiseren dat er groepen zijn die andere zorgen hebben, bijvoorbeeld over werk, inkomen, de toekomst van de kinderen en gezondheid. Hoe betrekken we ook hen bij de verduurzaming van onze samenleving? En omgekeerd hoe kan bijdragen aan verduurzaming ook verbinden tussen mensen? Dat is wat we momenteel verkennen. Dat is noodzakelijk om verbindend verduurzamen écht mogelijk te maken, zodat het niet alleen een thema voor een groep koplopers blijft.’

Coöperatie met leden

‘Daarom is de Rli met verschillende groepen en mensen in Nederland in gesprek gegaan. Om uit te vinden hoe burgers bij duurzaamheidsinitiatieven te betrekken, en tegelijkertijd om te kijken hoe dat onze adviezen over de duurzaamheidstransities aan het Rijk kan helpen. Bij Univé hebben we veel ervaring met het raadplegen van onze leden uit allerlei geledingen en beroepsgroepen in de samenleving. Univé is een coöperatie met leden, we werken vanuit hun behoeften en betrekken hen bij allerlei onderwerpen in onze coöperatie. We houden contact met onze leden via de ledenraad, onze winkels, thema-avonden en bijeenkomsten.

Het levert input voor wat wij doen voor onze leden in hun directe omgeving. Zo hebben we bijvoorbeeld in een gemeente een werkgroep ondersteund om de zichtbaarheid van dementie te vergroten en daarmee het taboe rond dementie te verkleinen. Tevens verhoogt het de kwaliteit van onze producten en diensten zoals de ondersteuning voor ouderen om langer zelfstandig thuis te wonen en inbraakbeveiliging.

Indringende dialoog

‘De Rli voerde gesprekken met uiteenlopende bevolkingsgroepen, van scholieren tot klimaatsceptici. Bij een bijeenkomst voor jongeren tussen de 16 en 23 jaar ontstond een indringende dialoog over duurzaamheid. Mij viel op dat de een meer vanuit zichzelf praatte en zich afvroeg ‘wat kan ik doen en bijdragen om duurzamer te leven’? Terwijl de ander meer vertrouwen had in de technologie. Wat ook opviel: een aantal meisjes in deze groep maakte zich meer zorgen over het klimaat en het milieu, - schone lucht-, dan jongens. En ook: jongeren verwachten dat de overheid helpt bij de transitie naar een duurzamer samenleving. Dit soort gesprekken geeft de Rli inzicht en heeft ook geleid tot meer kennis en verdieping rondom duurzaamheid bij de jongeren zelf.

Verslag bijeenkomst: Op weg naar een duurzame samenleving: lessen  van zes maatschappelijke organisaties

Duurzaamheid met beleid

De verduurzaming van onze samenleving vraagt om inzet van tal van spelers: overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en natuurlijk alle inwoners zelf. Hoe betrekken maatschappelijke organisaties hun achterban bij hun activiteiten om Nederland duurzamer te maken?  De Rli vroeg zes organisaties (ANWB, FNV, SER, NMU, Milieudefensie en Univé) naar hun ervaringen. De bijeenkomst leverde negen compacte inzichten op waar de overheid wat van kan leren.

1. Toon je als overheid menselijk, besef dat overheidsbeleid altijd iets aanricht in de leefomgeving en leefwereld van mensen. Of het nu gaat om het aanpassen van het landschap of het opleggen van een toeslag: elk onderwerp raakt mensen persoonlijk.
2. Luister naar mensen, geef iedereen de kans gehoord te worden ook al betekent meepraten niet altijd je zin krijgen. Wel vertraagt inspraak processen, wat lastig kan zijn bij klimaatmaatregelen omdat snel actie is vereist.
3. Betrek mensen bij problemen, hoe complex ze ook zijn. Top-down maatregelen werken weerstand in de hand. Mensen dragen graag bij aan een oplossing, geef hen dan ook een concrete rol.
4. Stel je kwetsbaar op. Vraag gerust mensen om hulp bij de oplossing maar toon ook lef en geef aan welke oplossingen niet realistisch zijn.
5. Geef het goede voorbeeld. Je kunt niet verlangen dat burgers iets doen wat je zelf nalaat. Het statiegelddebat is daar een voorbeeld van.
6. Leg niet alle verantwoordelijkheid bij burgers, zorg voor een eerlijke verdeling van de lasten. Zet belangen van burgers niet zomaar opzij voor andere belangen, van de industrie bijvoorbeeld.
7. Zorg dat je elkaar letterlijk en figuurlijk verstaat. Ga naar mensen toe en spreek hen aan in hun eigen omgeving, in hun eigen taal. En houd de problematiek dichtbij mensen, maak problematiek lokaal, persoonlijk.
8. Durf als overheid groot te denken, maar maak de oplossingen klein en vertaal ze naar de keukentafel.
9. Het is de vraag of de overheid gebruik moet maken van de achterban van maatschappelijke organisaties of dat het beter is om meer ‘directe democratie’ in te zetten.

Nieuwsgierig naar meer ervaringen van de maatschappelijke organisatie? Het complete verslag 'Lessen van zes maatschappelijke organisaties' vind je hier (pdf, 91Kb)

Rapport: Samenhang tussen maatschappelijke ontwikkelingen en duurzaamheid

Burgers in gesprek over duurzaamheid

I&O Research heeft in opdracht van de Rli drie sessies met verschillende groepen burgers, met verschillende waardeoriëntaties georganiseerd waarin gediscussieerd werd over het onderwerp duurzaamheid. In alle groepen werd aan het begin van de gesprekken duidelijk dat duurzaamheid een thema is dat hen bezighoudt. De manier waarop burgers naar duurzaamheid kijken verschilt wel. Zo kijkt de ene groep vooral naar de gevolgen die hen persoonlijk raken en de andere groep (ook) naar de gevolgen voor ‘de hele wereld’. Bijna iedereen is het erover eens dat er wat moet gebeuren om een duurzame toekomst te realiseren. Deelnemers maken de koppeling tussen duurzaamheid en andere maatschappelijke thema’s, zoals de vluchtelingenproblematiek, mobiliteit, de politiek of veganistisch eten. Echter, waar de ene groep burgers verwacht dat oplossingen vanuit technologie of overheid komen, zoekt de andere groep de oplossing (ook) bij zichzelf. Dit verschil in denken en doen wordt zichtbaar in de handelingen in het dagelijks leven in. Waar de ene groep wacht op wat de meerderheid (of de overheid) gaat doen, probeert de andere groep zelf een bijdrage te leveren (auto de deur uit, eigen moestuin). Er is een apart gesprek gevoerd met klimaatsceptici, vanuit de nieuwsgierigheid naar hun beweegredenen. Belangrijke conclusie is dat zij kennis en nuance heel belangrijk vinden en dat de deelnemers aan het gesprek moeite hebben met de rol van de overheid. Lees hier de volledige rapporten van I&O 'Samenhang tussen maatschappelijke ontwikkelingen en duurzaamheid' en ‘De houding van klimaatsceptici’ (Pdf, 2MB)

Interview met Annemieke Nijhof: 'Verduurzamen doe je samen'

Annemieke Nijhof legt dagelijks de verbinding tussen ondernemers, overheid en wetenschap, dat deed ze als directeur-generaal Water bij het Ministerie van Infrastructuur en Milieu maar ook als CEO en adviseur van ingenieursbureau Tauw. Maar actief op zoek gaan naar stemmen uit de samenleving is nieuw voor de commissievoorzitter van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli). 

Hoewel, als raadslid gaf ze regelmatig in rapporten aan kabinet, Eerste en Tweede Kamer het advies: ga met de burger in gesprek. Dat gesprek staat nu centraal in het traject Verbindend Verduurzamen. “We praten met mensen voor wie we duurzaamheidsbeleid maken, maar die we normaliter nooit horen. In een samenleving die steeds meer lijkt te polariseren willen we meer weten over de zorgen die mensen hebben, de kansen die zij zien en de hoop die zij koesteren. We willen niet hun gevoelens en ervaringen over het hoofd zien en over vijftien jaar erachter komen dat we hier een blinde vlek voor hadden.”

Klimaatdrammers en klimaatsceptici
Dus gaat de raad op bezoek bij  scholieren en statushouders, bij klimaatdrammers en klimaatsceptici en belt zelfs willekeurig bij mensen aan. Op zoek naar hun mening over klimaatverandering, over verduurzamen en hoe de overheid hen daarbij kan helpen. “Voordat ik mensen op straat aansprak, had ik zelf ook vooroordelen, ik verwachtte vooral weerstand. Maar toen we in Almere willekeurige inwoners aanspraken was die weerstand er helemaal niet. En die was er ook niet bij de statushouders in Haastrecht, bij de kerkgangers in Barneveld of bij de mbo-jongeren in Apeldoorn.” Anders dan de Rli gewend is wanneer zij een advies opstellen, wil de raad dit onderwerp niet puur cognitief benaderen maar op zoek gaan naar persoonlijke ervaringen. En niet alleen experts maar zoveel mogelijk mensen betrekken, ook mensen die anders denken over verduurzamen.

Persoonlijke ervaringen delen
Al zoekend, vragend en pionierend verzamelt de raad zoveel mogelijk materiaal, persoonlijke ervaringen van mensen in het land en van experts. Ook anders dan de raad gewend is, komt er geen rapport als eindresultaat maar werkt de raad toe naar een praktijkdag met professionals, een soort intervisie en zoektocht naar ervaringen ineen. Op deze Verbindend Verduurzamen conferentie op 26 maart in Nieuwegein staat de vraag centraal: hoe blijf je in gesprek met mensen die heel anders in het onderwerp zitten dan experts? Annemieke: “Door het gesprek en door de kruisbestuiving hopen we dat de deelnemers leren van elkaars ervaringen. Dat ze naar huis gaan met ideeën en handvatten waarmee we in de praktijk steeds beter, slimmer en effectiever worden in het samen verduurzamen. Zodat we dat ook echt sámen gaan doen.”

Rapport: Zo verschillend denken Nederlanders over duurzaamheid

Verbindend Verduurzamen betekent ook weten hoe verschillende groepen burgers denken over duurzaamheid in het algemeen en rond specifieke duurzaamheidsthema’s zoals vervoer, voeding en wonen. Motivaction onderzocht dit in opdracht van de Rli. Het bureau maakte gebruik van het segmentatiemodel ‘Vijf tinten groener’ dat vijf groepen Nederlanders onderscheidt, gebaseerd op de houding en achterliggende waarden op het gebied van duurzaamheid. Lees meer over houding, beleving en gedrag van deze groepen in het rapport 'Zo verschillend denken Nederlanders over duurzaamheid' (pdf, 8,5Mb) .

Deze vijf groepen zijn:
1. Plichtsgetrouwen;
2. Structuurzoekers;
3. Statusbewusten;
4. Verantwoordelijken;
5. Ontplooiers.

Uit het rapport van Motivaction blijkt onder meer dat alle groepen een grotere voorbeeldrol van overheid én grote bedrijven verwachten. Als het gaat om hun eigen gedrag zijn sommige groepen gemakkelijker te bewegen tot duurzaam gedrag dan andere. Verantwoordelijken vinden een duurzame levensstijl het meest vanzelfsprekend. Ontplooiers zien duurzaamheid als onderdeel van hun persoonlijke ontwikkeling en groei en vertonen om die reden duurzaam gedrag. Plichtsgetrouwen zijn al uit zichzelf bereid sober en daarmee duurzamer te leven. Structuurzoekers hebben weinig met duurzaamheid en zijn daarom lastiger te motiveren duurzamere keuzes te maken. Voor statusbewusten is duurzaamheid bijzaak, het product of de dienst moet vooral (financieel) aantrekkelijk zijn.

Video: Hoe denken jongeren bij Fawaka Ondernemersschool over een duurzame toekomst

Van doemscenario tot droomscenario: het toekomstbeeld van jongeren loopt nogal uiteen. Eind november deden elf Amsterdamse jongeren tussen de 16 en 24 jaar van de Fawaka Ondernemersschool mee aan de klankbordsessie Verbindend Verduurzamen. Hoe denken zij over twintig jaar te zullen wonen, eten en reizen? Kijk hier naar de video.

De klankbordsessie Verbindend Verduurzamen draagt bij aan de missie van Fawaka om alle kinderen en jongeren in Nederland op positieve manier te laten kennismaken met het verduurzamen van onze samenleving. Dat begint met luisteren naar hun toekomstbeeld. En dus kwamen op deze bijeenkomst uiteenlopende vragen aan bod, van hoe denken jullie later te wonen tot maken jullie je zorgen om het klimaat? Maar ook: zou je insecten willen eten in plaats van biefstuk? (Spoiler alert: ja, maar wel in chocola verpakt).

Zorgen over de aarde
Al pratend gaven de jongeren aan dat ze zich niet hadden gerealiseerd zich zoveel zorgen te maken over hun eigen toekomst en die van de aarde. En bedachten wat zij zelf konden doen om duurzamer te leven. De meest opvallende van hun toekomstscenario’s: het belang van sociale cohesie, elkaar in real life kunnen blijven ontmoeten; eerst dicht op elkaar in hoogbouw te zullen wonen, maar meer ruimte krijgen wanneer ze een gezin stichten; al is het OV duur en vaak onhandig, reizen met de trein heeft de toekomst; de jongeren zien zichzelf minder vlees eten dan nu en zien heil in stadsboerderijen. Lees hier het verslag van de klankbordsessie bij Fawaka Ondernemersschool (pdf, 10,21Mb).

Essay: De boze burger schreeuwt om Plato!

Peter Schmeitz is als programmamanager Energie en Samenleving bij het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat dagelijks bezig met de vraag hoe iedereen betrokken wordt en blijft bij de transitie naar een duurzame maatschappij. Op persoonlijke titel schreef hij een prikkelend essay waarin hij inspiratie vindt bij Plato: in een rechtvaardige duurzame samenleving is niet de vrijheid maar de wijsheid het hoogste goed, draagt iedereen naar vermogen bij, gaat boosheid over in inzicht en wijsheid, en doet een gedeelde visie bubbels vervagen en uiteenspatten. Lees meer in zijn essay 'De boze burger schreeuwt om Plato' (pdf 203,5 KB).