Algemeen
Zand- en grindwinning uit zee neemt de laatste jaren in een aantal Noordzeelanden toe. Nederland is de koploper als het gaat om de winning van oppervlaktedelfstoffen uit zee (zie figuur 3). De winning van oppervlaktedelfstoffen in Nederland spitst zich toe op zandwinning. Grindwinning vindt momenteel niet plaats op het Nederlands continentaal plat en de kans dat dit op afzienbare termijn zal gebeuren is uiterst klein. Wel worden relatief kleine hoeveelheden schelpen en keien gewonnen uit zee.
Figuur 4 [ICES, 2003-1] laat de hoeveelheden zand zien die jaarlijks op het Nederlandse deel van de Noordzee worden gewonnen. Zeezand wordt vooral gebruikt als ophoogzand op land en voor kust- en vooroeversuppletie. Slechts een klein deel heeft een industriële bestemming. Het benodigde zand is rijkelijk aanwezig en kan vrij simpel worden gewonnen. Op dit moment wordt ophoogzand met name in de vaargeulen gewonnen. Het rijksbeleid staat een voortzetting en uitbouwen van deze zandwinning voor. De achtergrond hiervan is de wens om minder zand te winnen op het land.
Naast ophoogzand komt in de Noordzee beton- en metselzand voor, zij het op grotere diepte. Dit zand komt met name voor in de Formatie van Kreftenheye voor de kust van Zuid-Holland, dieper dan circa 10 meter. Doordat de lagen waarin zich beton- en metselzand bevindt onder een fijnzandig pakket liggen en omdat de grofheid van het zand geringer is dan op het land, zijn de winningskosten hoger dan op het land. Hierdoor is winning van beton- en metselzand op zee commercieel onaantrekkelijk. Dit zal pas veranderen als prijzen van op land gewonnen beton- en metselzand, bijvoorbeeld in verband met toenemende schaarste, zullen stijgen en alternatieven niet goedkoper zijn. Naar verwachting zal dit niet op korte termijn zijn.
Toegevoegde waarde
Noordzeezand afkomstig van het NCP en het uitdiepen van vaargeulen maakte in 1996 ongeveer een kwart uit van de totale hoeveelheid gewonnen zand in Nederland. De toegevoegde waarde bedroeg in dat jaar ongeveer €93 miljoen, zo’n 1% van de toegevoegde waarde die de Noordzee levert aan het BBP. Het belang van Noordzeezand wordt echter hoger ingeschat dan de toegevoegde waarde die het levert: zonder dit zand komt de bouw stil te liggen en het is van groot belang voor de grond-, water- en wegenbouwsector. Deze laatste vertegenwoordigt op zichzelf al 59% van de toegevoegde waarde van de Noordzee . Zandwinning is in Nederland ook zeer belangrijk voor de kustbescherming. Jaarlijks wordt ruim 14 miljoen m3 van het gewonnen zeezand gebruikt voor zandsuppleties.
Werkgelegenheid
In 1996 leverde de zandwinning in de Noordzee 301 arbeidsjaren op (de werkgelegenheid in de GWW-sector bedroeg voor de Noordzee 26.000 arbeidsjaren).
Gevolgen van oppervlaktedelfstoffenwinning voor het ecosysteem Noordzee
Winning van oppervlaktedelfstoffen gaat gepaard met een heel scala aan effecten op het ecosysteem. Over de effecten op lange termijn bestaan nog veel onzekerheden. De belangrijkste gevolgen zijn:
- Verwijdering van substraat en vernietiging van habitats en bodemleven. Uit onderzoek blijkt dat het al dan niet optreden van herstel na fysieke verstoring van de bodem sterk bepaald wordt door lokale omstandigheden. Conclusies over het herstel van het ecosysteem kunnen daarom niet gegeneraliseerd worden.
- Vertroebeling van de waterkolom. Hierdoor dringt er minder licht door, hetgeen een negatieve invloed heeft op de groei van het fytoplankton en de samenstelling daarvan. Naar verwachting heeft dit ongunstige gevolgen voor de mariene voedselketen.
- Neerslaan van deeltjes uit sedimentwolken. Hierdoor kan bodemfauna bedolven raken.
- Verandering van de bodemsamenstelling. Hierdoor kunnen zandlagen die rijk zijn aan benthische populaties verdwijnen. Dit heeft negatieve gevolgen voor de voedselketen.
- Door het vrijkomen van organisch materiaal en nutriënten tijdens de winning kan er een toename optreden van biomassa in het wingebied.
- Naast deze directe invloeden op het ecosysteem gaat het winnen van oppervlaktedelfstoffen gepaard met geluidhinder, hetgeen verstoring kan veroorzaken.
De negatieve effecten van een reguliere winning zijn over het algemeen te overzien omdat ze zich lokaal manifesteren en in veel gevallen in de tijd weer herstellen. Aandachtspunt is echter de mate waarin de effecten van verschillende winningen elkaar beïnvloeden. Over de cumulatie van effecten is vooralsnog weinig bekend.
Figuur 5 geeft schematisch de effecten van zandwinning weer.