Grond voor duurzame keuzes in het landelijk gebied

Aanleiding en adviesvraag

Nederland staat voor grote opgaven op het gebied van onder meer wonen, landbouw, natuur, biodiversiteit, waterkwaliteit, duurzame energie, nationale veiligheid, mobiliteit, circulaire economie en klimaatadaptatie. Veel van deze opgaven vragen om ander ruimtegebruik en leiden tot een extra vraag naar ruimte, die voor een belangrijk deel zal moeten worden gevonden in het landelijk gebied. Het gaat onder meer om de ruimte die nodig is om delen van de landbouw te extensiveren en om Natuurnetwerk Nederland te completeren. Maar ook ruimte voor grootschalige woningbouwlocaties, defensieterreinen, duurzame energieproductie, recreatie en toerisme, de circulaire opslag en gebruik van materialen, waterberging en voor nieuwe infrastructuur.

Lang niet alles kan overal, sommige functies zitten elkaar in de weg, terwijl andere elkaar juist kunnen versterken. Dat vraagt om ruimtelijke keuzes, zoals: Waar gaan landbouw en natuur samen en waar niet? Waar ligt waardevolle landbouwgrond die beschermd moet worden en waar is extensivering van de landbouw wenselijk? Waar is uitbreiding van het natuurareaal aan de orde en kan die worden gecombineerd met defensiedoelen? Waar kan landbouw worden gecombineerd met groen-blauwe dooradering, kleinschalige woningbouw, sociale voorzieningen, bezoekerseconomie of de productie van duurzame energie? De keuzes die rond al deze opgaven, functies en ruimteclaims worden gemaakt hebben grote betekenis voor de toekomst van het landelijk gebied, zowel fysiek, economisch als sociaal. 

Grond is een belangrijke factor bij al deze keuzes. Elk stukje grond in Nederland heeft al een functie en een eigenaar. Veranderingen in het ruimtegebruik vragen dus wat van de huidige eigenaren. Bovendien zijn de afgelopen jaren de grondprijzen sterk gestegen, ook in het landelijk gebied. De toenemende vraag naar de schaarse ruimte is daarvoor een belangrijke verklaring. Maar ook andere factoren spelen een rol: de structureel lage rentestand bijvoorbeeld, of de ‘ontdekking’ van grond als beleggings- of speculatieobject. Ook de overheid beïnvloedt op tal van manieren de prijsontwikkeling op de grondmarkt. De huidige hoge grondprijzen hebben invloed op de ruimtelijke keuzes die voorliggen.

De Rli stelt in dit adviestraject de vraag hoe de ontwikkelingen op de grondmarkt en de duurzame keuzes over de toekomst van het landelijk gebied elkaar beïnvloeden. Worden de keuzes mede ingegeven door de hoge grondprijzen en levert dat vanuit publieke doelen en belangen gewenste of ongewenste uitkomsten op? Welke rol speelt de overheid zelf op de grondmarkt in verschillende rollen: als grondeigenaar, als marktmeester, als beleidsmaker?

De centrale vraag van het advies luidt:

Welke rol speelt de grondmarkt bij het vinden van samenhangende oplossingen voor leefomgevingsopgaven in het landelijk gebied en wat is daarbij de rol van de overheid? 

Deelvragen daarbij zijn: Hoe kunnen de verschillende functies en opgaven in het landelijk gebied beter worden gefaciliteerd? Hoe kan meervoudig (agrarisch) grondgebruik bijdragen aan zowel leefomgevingsdoelen (natuur, water, bodem, klimaat) als aan het behoud van voldoende landbouwgrond? Wat kan een nieuwperspectief op landinrichtingsinstrumentarium, grondeigendom, grondgebruik en terreinbeheer en het functioneren van de grondmarkt hieraan bijdragen?

Planning

Publicatie van het advies wordt verwacht in het najaar van 2025

Samenstelling raadscommissie

Krijn Poppe, voorzitter van de commissie en Rli-raadslid
Joks Janssen, Rli-raadslid 
Tim van Dijke, Rli-juniorraadslid
Martha Bakker, extern commissielid, hoogleraar Landgebruiksplanning, Wageningen University