In de afgelopen jaren is het besef doorgedrongen dat klimaatverandering ook ruimtelijke aanpassingen vergt. De eerste stappen van die aanpassing worden momenteel gezet. De VROM-raad signaleert dat de verschillende partijen geneigd zijn vanuit hun eigen optiek defensieve, sectorale oplossingen te zoeken, die geen recht doen aan de complexiteit van en onzekerheid rond het klimaatprobleem.
De VROM-raad is van mening dat klimaatverandering aanleiding en uitgangspunt moet zijn voor een nieuw, offensief ruimtelijk beleid waarin ook andere ruimtelijke vraagstukken meegenomen worden. Het ministerie van VROM zou daarin het voortouw moeten nemen en andere partijen uit moeten nodigen om mee te denken.
In juni 2007 is het advies ‘De hype voorbij’ over klimaatverandering aangeboden aan minister Cramer van VROM. Het advies werd uitgebracht op een moment dat klimaatverandering volop in de belangstelling stond. Er ging geen dag voorbij zonder dat er artikelen in de krant stonden over dat onderwerp. Deze grootschalige aandacht ging echter met name uit naar maatregelen om mondiale klimaatverandering in te perken (mitigatie in beleidsjargon). Dat er ook in ruimtelijke zin maatregelen nodig zijn om Nederland aan te passen aan het veranderend klimaat (adaptatie) is veel minder dominant in de discussie aanwezig. Het advies van de VROM-raad richt zich met name op dat element.
Onzekerheid en complexiteit
Aanpassing aan klimaatverandering is geen eenvoudige opgave. Veranderingen in het klimaat zijn met grote onzekerheid omgeven en er is geen eenduidige opgave te formuleren in termen van bijvoorbeeld temperatuur- of zeespiegelstijging. Bestuurders en beleidsmakers moeten nadenken over een klimaatbestendige inrichting van Nederland, terwijl de aard en snelheid van de klimaatveranderingen onzeker is. Maar het zijn niet alleen de complexiteit van het klimaatsysteem, de moeilijk voorspelbare effecten en de onzekerheid in de prognoses die aanpassing aan klimaatverandering tot een weerbarstig bestuur- 24 Overzicht adviezen 2007 25 lijk probleem maken. Bestuurders en beleidsmakers hebben te korte zichttermijnen om ook op lange termijn de implicaties van huidige besluiten te kunnen overzien. Tevens ontbreekt het velen aan voldoende kennis over het onderwerp. De probleemperceptie is gefragmenteerd, waardoor bestuurders en beleidsmakers te snel schakelen naar sectorale, technische oplossingen. Daarbij is een complicerende factor dat de verantwoordelijkheden rond het klimaatvraagstuk niet volledig duidelijk zijn, en dat geen enkele instantie de regie neemt.
Paradigmaverandering
De VROM-raad pleit daarom voor een paradigmaverandering in het adaptatiebeleid, waarin klimaatverandering niet langer primair als dreiging wordt gezien, maar als aanleiding om na te denken over een strategische inrichting van Nederland. De VROM-raad adviseert niet te kiezen voor sectorale, defensieve maatregelen, maar een integrale en offensieve aanpak te hanteren. Een aanpak die niet gedomineerd wordt door toevallige media-aandacht, maar waarvoor structureel aandacht en middelen worden ingezet.
Strategische ruimtelijke visie
Veel van de bestuurlijke problemen zijn terug te voeren op het feit dat momenteel niemand de regie heeft. We adviseren daarom het ministerie van VROM hierin het voortouw te nemen. Het ministerie kan de komende tijd gebruiken om een strategische ruimtelijke visie op Nederland te ontwikkelen, waarin niet alleen klimaatverandering, maar ook andere ruimtelijke vraagstukken een rol spelen. Met een dergelijke exercitie worden niet alleen de zichttermijnen verlengd, maar wordt ook de aandacht voor het probleem langer vastgehouden. Het is cruciaal om in de ontwikkeling van zo’n visie goed aandacht te besteden aan de complexiteit en onzekerheid die inherent is aan het klimaatprobleem.
De belangrijkste aanbevelingen luiden dan ook:
- ontwikkel scenario’s waarin de ruimtelijke gevolgen van klimaatverandering en andere belangrijke ruimtelijke ontwikkelingen een rol krijgen;
- formuleer als ministerie van VROM in samenspraak met andere ministeries je ruimtelijke ambities;
- organiseer een spraakmakende en enthousiasmerende manifestatie om te komen tot een breed gedragen maatschappelijke visie op een klimaatbestendig Nederland. Betrek lagere overheden, andere departementen, ontwerpers, projectontwikkelaars en anderen hierbij.
Na het uitbrengen...
Na uitbrengen van het advies, is het advies op diverse plaatsen gepresenteerd. In de pers is op verschillende plekken aandacht aan het advies besteed. Ook bij het ministerie is het advies goed ontvangen. In de kabinetsreactie wordt de analyse gedeeld. Het advies vormde mede aanleiding voor de instelling van de commissie-Veerman door het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Een jaar na het uitbrengen signaleert de raad echter dat veel conclusies en aanbevelingen uit het advies nog niets van hun geldigheid verloren hebben, omdat de bestuurlijke inpassing van het probleem een lastig element blijft.