Raad voor de Wadden

De Raad voor de Wadden is op 24 juni 2005 door de Minister van VROM gevraagd advies uit te brengen over het concept Investeringsplan Waddenfonds. In dit plan worden de hoofdlijnen voor investeringen en de wijze waarop de organisatie voor de uitvoering van het fonds vorm zal krijgen, geschetst.

Algemene uitgangspunten van het fonds

Met het kabinet is de Raad van oordeel dat extra investeringen in het Waddengebied noodzakelijk zijn. Het Waddenfonds zal die investeringen mogelijk moeten maken. Wel benadrukt de Raad dat het om additionele investeringen moet gaan naast de al bestaande reguliere geldstromen voor het gebied.

De Raad is het in principe eens met de voorgestelde gebiedsbegrenzing. Dit betekent dat investeringen uit het Waddenfonds direct of indirect op het Waddengebied betrekking moeten hebben. De Raad meent dat er voor de categorie duurzame economische ontwikkeling geen ruimere gebiedsbepaling dient te worden opgenomen. De continuïteit van het fonds moet gegarandeerd dient te worden. Een eventuele stopzetting of temporisering van de gaswinning in verband met de "hand aan de kraan" winningstrategie, mag deze continuïteit volgens de Raad niet in gevaar brengen.

Het kabinet heeft besloten het Waddenfonds op te zetten in de vorm van een rijksbegrotingsfonds. Volgens de Raad zal gewaarborgd moeten zijn dat het fonds niet deel zal gaan uitmaken van de begrotingen van het rijk, waaruit reguliere rijkstaken worden gefinancierd.
Bij het opstellen van het uitvoeringsplan en de beoordeling van ingediende projecten dient de regio (bestuurders, maatschappelijke organisaties enz.) een belangrijke rol te krijgen. Dit moet o.a. door het Regionaal Coördinatiecollege Waddengebied een zwaarwegende adviesrol te geven in de procedure.

In het concept Investeringsplan wordt een bepaalde verdeling van de middelen over vier verschillende categorieën van projecten gehanteerd (natuurherstel en -ontwikkeling, externe bedreigingen, duurzame economische ontwikkeling en kennishuishouding). De Raad meent dat de verdeling onvoldoende is onderbouwd en adviseert daarom een beleidsanalyse op te stellen die als onderbouwing van de verdeling van de middelen moet dienen.

Verder adviseert de Raad de Minister om ruimhartig om te gaan met de vereiste cofinanciering bij natuurprojecten. Voor deze categorie zal het immers veel moeilijker zijn om cofinanciering te krijgen dan bijvoorbeeld voor projecten binnen de categorie duurzame ontwikkeling.De eventuele exploitatie- en beheerskosten die voortvloeien uit investeringen vanuit het Waddenfonds moeten in principe uit andere (reguliere) middelen bekostigd worden.

Prioriteiten in investeringen; belangrijkste problemen en uitdagingen
Voor wat betreft de categorie natuurherstel en -ontwikkeling adviseert de Raad om een visie (en plan van aanpak) te ontwikkelen op de belangrijkste sturende factoren van het ecosysteem van de Waddenzee. De visie moet het mogelijk maken op een duidelijke manier tot prioritering van projecten te komen.

Voor investeringen in bedreigingen stelt de Raad zich op het standpunt dat dergelijke investeringen ook echt additioneel moeten zijn. Het is niet altijd even duidelijk of er sprake is van reguliere of van additionele investeringen die gepleegd moeten worden. Dit speelt vooral bij de categorie externe bedreigingen.

Geadviseerd wordt het begrip 'additioneel' in dit verband nader uit te werken. Volgens de Raad zullen in principe de bestrijding en preventie van bedreigingen die te maken hebben met gangbare toegestane activiteiten uit de reguliere middelen moeten worden betaald. In dit verband meent de Raad dat de nadeelcompensatie van de mechanische kokkelvisserij niet uit het Waddenfonds gefinancierd zou moeten worden.

Investeringen uit het Waddenfonds vanuit de duurzame economische invalshoek kunnen volgens de Raad gericht zijn op 1. verduurzaming van bestaande economische activiteiten (leidend tot vermindering van de huidige milieudruk op het gebied), 2. de ontwikkeling van nieuwe duurzame activiteiten (die dus geen extra belasting van het Waddenmilieu tot gevolg hebben) en 3. behoud en ontwikkeling van werkgelegenheid en leefbaarheid bij voorkeur via kleinschalige en gebiedseigen initiatieven. Daarbij adviseert de Raad onderscheid te maken tussen de Waddenzee en het Waddengebied wanneer het gaat om het prioriteren van investeringen. In het geval van het Waddengebied speelt ook werkgelegenheid als criterium voor financiering uit het fonds een rol.

Tenslotte heeft de Raad besloten over de categorie kennishuishouding een afzonderlijk advies uit te brengen. In dit advies benoemt de Raad de huidige knelpunten in de kennishuishouding, mogelijke oplossingsrichtingen hiervoor en de rol die een kennisplatform in de vorm van een Waddenacademie hierbij kan spelen. 

In december 2004 is het rapport 'Wad Anders' door het Ministerie van Economische Zaken gepublicieerd. Dit rapport bevat het sociaal-economisch ontwikkelingsperspectief voor het Waddengebied (SEOW), zoals dat door het (vorige) kabinet in deel 3 van de pkb Derde Nota Waddenzee was aangekondigd. Op verzoek van de Minister van Economische Zaken heeft de Raad over dit rapport advies uitgebracht.

De Raad vindt het jammer dat bij het opstellen van het rapport is gekozen voor een sectorale en derhalve smalle economische invalshoek. Een analyse van de sociaal-economische structuur en de ontwikkeling van het kustgebied ontbreken, evenals de betekenis van de grote werkgelegenheidscentra (Groningen, Leeuwarden, Alkmaar) voor de werkgelegenheid van het kustgebied.

De Raad meent dat in de eerste plaats samenhang moet worden aangebracht in de sectoraal geformuleerde wensen vanuit het bedrijfsleven. Daarvoor is een nader uitgewerkte visie op de totale economische ontwikkeling van het kustgebied nodig, met inachtneming van de hoofddoelstelling van de Waddenzee als natuurgebied.
Daarnaast zal ook aan sociaal-maatschappelijke  aspecten aandacht moeten worden besteed.

In het rapport is helaas geen invulling gegeven aan de gedachte dat naar win-win situaties voor economie en ecologie moet worden gezocht. Er is wel gekeken naar de verenigbaarheid van economische activiteiten met de natuurdoelstelling van de Waddenzee, maar niet naar de kansen voor ecologische winst.

Verder mist de Raad een visie op de verhouding tussen de landschappelijke kwaliteit die van belang is voor recreatie en toerisme, en de andere activiteiten in het gebied. Op het gebied van energie en delfstofwinning kan meer worden samengewerkt teneinde de transitie naar duurzame energie te maken. Ook een visie op de toekomst van de landbouw ontbreekt, terwijl het een economische factor van betekenis is en tevens een dominante factor in het kustlandschap vormt.

De Raad concludeert dat het rapport aangevuld moet worden met een overkoepelende analyse en visie op het sociaal-economisch ontwikkelingspersperctief.

De Raad heeft op verzoek van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) een advies uitgebracht over een aantal zaken die op Trilateraal niveau spelen. Die zaken betreffen trilaterale samenwerkingsaspecten, de aanleg van windmolenparken op de Noordzee en de rol van het wetenschappelijk symposium. Aanvullend hierop heeft de Raad in het advies zijn standpunt kenbaar gemaakt over de nominatie van de Waddenzee tot werelderfgoed. 

Trilaterale samenwerkingsaspecten

Conform de vraag van de Minister heeft de Raad het advies van de Waddenadviesraad over trilaterale samenwerking (juli 2000), waarin een analyse van de trilaterale samenwerking is gemaakt, geactualiseerd. De aanzet die het Ministerie van LNV heeft gegeven om tot een betere communicatie met bewoners en organisaties te komen rondom het trilateraal Waddenzeebeleid, is positief, maar zal op een meer gestructureerde manier moeten plaatsvinden.

Het Wadden Sea Forum (WSF), waarin de stakeholders en overheden gezamenlijk een duurzaam ontwikkelingsperspectief voor het gebied hebben ontwikkeld, is een goede manier gebleken om de betrokkenheid van bewoners en gebruikers bij de trilaterale samenwerking te betrekken.
De Waddenzeelanden zijn er verantwoordelijk voor dat de aanbevelingen die zijn gedaan, met behulp van het Wadden Sea Forum worden uitgevoerd. Het WSF dient dan ook opnieuw voor een periode van vier jaar te worden ingesteld.

Het trilateraal geformuleerde beleid moet uitgangspunt vormen voor de formulering van (aanvullend) nationaal beleid in de drie Waddenzeelanden. Op die manier wordt het Waddenzeebeleid doorzichtiger, wat het  draagvlak voor het beleid ten goede komt. Ten aanzien van de uitvoering van een aantal EU-richtlijnen is het zaak om op trilateraal niveau tot harmonisatie inzake de uitvoering van de richtlijnen te komen. Dit is nodig om tot een consistente uitvoering van trilateraal gemaakte afspraken te komen.
In de Verklaring van een Regeringsconferentie moet het Waddenzeeplan een centrale rol krijgen, dat voorzien moet worden van een actieprogramma. Op die manier krijgt het Waddenzeeplan een meer verplichtend karakter en is het duidelijk wie, bij niet nakoming ervan, daarop moet worden aangesproken. In de Regeringsverklaring van Schiermonnikoog dient de wenselijkheid te worden uitgesproken om tot een verdergaande en meer verplichtende samenwerking op trilateraal niveau te komen. In de periode tot de volgende Regeringsconferentie kunnen de verschillende mogelijkheden daartoe op een rijtje worden gezet.

Aanleg van windmolenparken op de Noordzee binnen de randvoorwaarden van de doelstellingen voor de Waddenzee

In het advies wordt geen uitspraak gedaan over de plaatsing van windmolens op het land. Het advies concentreert zich op de aanleg van windmolenparken op de Noordzee binnen de randvoorwaarden van de doelstellingen van de Waddenzee, zoals door de Minister is gevraagd. 
Op dit moment is er nog geen sprake van een gecoördineerde en geïntegreerde aanpak op trilateraal niveau waar het gaat om de inpassing van windmolen-parken. De Minister van LNV - en zijn collega-ministers in Duitsland en Denemarken - moet er voor zorgen dat bestaande afspraken worden nagekomen en dat er een integraal plan wordt opgesteld voor de aanleg van windmolenparken op de Noordzee, waarvan de externe invloed zich tot het trilaterale samenwerkingsgebied zou kunnen uitstrekken. In relatie tot bovenstaande is het wenselijk de aanbeveling van het Wadden Sea Forum om een trilateraal afgestemde ruimtelijke ordeningsprocedure voor de Exclusief Economische Zone te onderstrepen en uit te werken in trilateraal verband.

Met betrekking tot de inpassing van windmolenparken in het landschap en de effecten op natuur moeten, op basis van het toetsingskader van de Vogel- en Habitatrichtlijn, eisen geformuleerd worden ten aanzien van de locatie en aanleg van windmolenparken op de Noordzee. Dit moet in trilateraal verband verder uitgewerkt worden. Voor wat betreft de effecten op het landschap mogen de windmolenparken op de Noordzee op basis van bestaand beleid geen zichthinder opleveren vanaf de Waddeneilanden. De landschappelijke kwaliteiten van het trilaterale samenwerkingsgebied en het aangrenzende kustgebied moeten dan ook worden betrokken bij de trilaterale besluitvorming over de aanleg van windmolenparken.
De keuze voor grootschalige inzet van duurzame energie kan pas plaatsvinden als de afweging van (schadelijke) effecten enerzijds en maatschappelijk nut anderzijds, gemaakt kan worden op basis van objectieve en wetenschappelijk onderbouwde argumenten, uitmondend in een kader voor de realisering van duurzame energie in de Waddenzeeregio.

Wetenschappelijk symposium

In het advies komt de Raad tot de conclusie dat er (nog steeds) een rol is weggelegd voor het Wetenschappelijk symposium in het voorbereidingstraject naar de Regeringsconferentie. Het wetenschappelijk symposium moet tot heldere en eenduidige aanbevelingen in de richting van beleid, bestuur en beheer leiden. Voorwaarde is wel dat er een duidelijke scheiding tussen de wetenschappelijke discussie, de beleids- en beheersmatige vertaling van wetenschappelijke conclusies en de politiek-maatschappelijke discussie is bij de voorbereiding en het verloop van het symposium en bij de vertaling in aanbevelingen aan de Regeringsconferentie. In dit verband wordt aanbevolen om het Quality Status Report (QSR), dat eens in de vier jaar - veelal op vrijwillige basis van betrokken wetenschappers - wordt opgesteld en inzicht verschaft in de evaluatie van de Doelen uit het Waddenzeeplan, een formele status te geven als wetenschappelijke input voor het wetenschappelijk symposium. Verder dient het wetenschappelijk symposium zodanig te worden gepland ten opzichte van de Regeringsconferentie dat de conclusies nog op een goede manier vertaald kunnen worden in aanbevelingen richting de Regeringsconferentie. Tenslotte moet er een trilaterale werkgroep bestaande uit onafhankelijke wetenschappers en overheidsvertegenwoordigers worden ingesteld om deze vertaling te verzorgen. 

Om tot een verdergaande versterking van de rol van onderzoek te komen, zal een analyse moeten worden uitgevoerd van diverse instrumenten, zoals bijvoorbeeld de landelijke voortgangsrapportages enz. Op basis hiervan moet bekeken worden of verdere aanpassingen in de organisatie van het onderzoek nodig zijn. Tot slot zal ook aansluiting gezocht moeten worden bij de meest recente ontwikkelingen op dit terrein, zowel binnen als buiten het Waddengebied.

Werelderfgoednominatie

De Raad meent dat het in beginsel logisch is dat de - bij voorkeur gehele trilaterale - Waddenzee genomineerd wordt voor plaatsing op de werelderfgoedlijst. Het kan als een meerwaarde worden gezien dat het Rijk ervoor zorgt dat er een goede infrastructuur voor voorlichting en educatie in en rondom het gebied wordt gerealiseerd en dat er voldoende middelen beschikbaar worden gesteld om deze te onderhouden. De wijze waarop de Minister van LNV omgaat met de ongerustheid in het gebied, door een convenant voor te bereiden is zeer te waarderen. Wel is het nodig dat het convenant door de betrokken overheden (Rijk, provincies en gemeenten) en door de verschillende betrokken belangenorganisaties in het gebied wordt ondertekend. Om verdere ongerustheid weg te nemen is het wenselijk om inzage te geven in het nominatiedossier dat als basis dient voor de nominatie en de uiteindelijke plaatsing op de werelderfgoedlijst. Tenslotte wijst de Raad op het belang om ook in de toekomst te blijven werken aan draagvlak. 

De Raad is overtuigd van het grote belang van de Europese Kaderricht­lijn Water (EKRW). Nederland en de andere Europese landen staan nog maar aan het begin van het proces van implementatie.
De Raad meent dat het erg belangrijk is om draagvlak voor dit proces te creëren, en dit kan door met een open planproces te werken. Dit betekent dat de over­heid moet communiceren. Ook moet er een open oog zijn voor de maat­schappelijke impact van de Kader­richtlijn. 

Verder wijst de Raad op het belang om de Waddenzee als één ecosysteem te beschouwen, en der­halve om de doelstelling van alle stroomgebieden die in de Wadden­zee uitkomen, trilateraal af te stemmen. Een belangrijke nog te maken keuze is of de Waddenzee voorlopig als een natuurlijk water of als een sterk veranderd water gety­peerd moet worden. De Raad beveelt aan voorlopig te kiezen voor "sterk veranderd" in plaats van "natuurlijk" water, omdat het in de toekomst makkelijker is om te beslissen om van sterk veranderd naar natuurlijk op te schalen dan andersom. Wel acht de Raad het wenselijk dat er in de drie Waddenzeelanden dezelfde keuze wordt gemaakt, waarbij rekening wordt gehouden met de hoofddoelstelling van de Waddenzee als natuurgebied.