Raad voor de Wadden

Op verzoek van de Minister van VROM, als coördinerend Minister voor Waddenzeeaangelegenheden, heeft de Raad geadviseerd over het conceptstandpunt van het kabinet over natuur- en landschapsgrenzen, monitoring, kennisaudit en Waddenacademie. Dit conceptstandpunt zal als basis dienen voor deel 3 van de Derde Nota Waddenzee.
In verband het met zeer korte tijdsbestek waarbinnen geadviseerd moest worden, heeft de Raad het advies moeten beperken tot de hoofdlijnen van beslissingsstructuren en -processen die moeten resulteren in beleid ten aanzien van de ge­noemde onderwerpen.
De Raad is van mening dat bij zowel de bepaling van de natuurgrenzen, als het opzetten van een goede ken­nishuishouding en de daarmee verband houdende monitoring (zowel algemeen als specifiek) een prominente rol moet worden toegekend aan de eisen van de Vogel- en Ha­bitatrichtlijn. De in deze richtlijnen opgenomen Habitattoets, die overigens ook als randvoorwaarde in de Kaderrichtlijn Water wordt genoemd, moet als uitgangspunt worden gehanteerd bij het formule­ren van beleid in de nieuwe pkb Derde Nota Waddenzee.

Genoemde Europese regelgeving, die naar verwachting in het voorjaar van 2005 in de  Natuurbeschermingswet 1998 zal worden geïmplementeerd, reguleert nu al (dan wel behoort dit te doen) de toelaatbaarheid van menselijke activiteiten in de Waddenzee. Uit een oogpunt van eenduidig, overzichtelijk en transparant beleid is het dan ook noodzakelijk deze regelgeving cen­traal te stellen bij de bepaling van natuurgrenzen, zoals door de Ad­viesgroep Waddenzeebeleid is voorgesteld. Naast het stellen van natuurgrenzen, moet ook rekening worden gehouden met niet-gebruikswaarden (zoals beleving) en landschapsgrenzen, te meer omdat de bescherming van het unieke open landschap in de hoofddoelstelling van de Derde Nota Waddenzee zal worden opgenomen. Aangezien de habitattoets vooral betrekking heeft op natuurgrenzen, zal voor de landschapsgrenzen een additioneel kader moeten worden ontwikkeld. De Raad adviseert het kabinet om in dit verband een rijksvisie voor het Waddengebied op te stellen. Verder zal er een begin moeten worden gemaakt met wetenschappelijk onderzoek naar de niet-gebruikswaarden van het Waddengebied in het algemeen en de belevingswaarde van het landschap in het bijzonder. De Raad heeft al vaker op het belang hiervan gewezen.

Bij het opzetten van een goede ken­nishuishouding zal ook aan de eisen van de Vogel- en Habitatrichtlijn een richtinggevende plaats moeten wor­den toebedacht. Dit geldt ook voor het daarin op te nemen onderdeel monitoring. Met name specifieke monitoring van effecten van activi­teiten vormt een afgeleide van het toetsingskader van deze richtlijnen.
Ecosysteemkennis zal volgens de Raad zodanig gestructureerd moeten worden dat de beoordeling door middel van de habitattoets wordt vergemakkelijkt. In verband hiermee zal er voor de middellange termijn (10 tot 20 jaar) een onderzoeksagenda ten behoeve van monitoringsprogramma?s moeten worden opgesteld. De agenda zal aansluiting moeten vinden bij trilaterale, maar bij voorkeur nog breder internatio­naal opgezette en lopende pro­gramma's.

Om een betere organisatie van ken­nis en de ontsluiting ervan te bewerkstelligen zal er een wetenschappelijke denktank (Waddenacademie) moeten worden ingesteld. Een Waddenacademie dient zorg te dragen voor de vertaling van maatschappelijke en politieke vraag­stukken in relevante onderzoeks­thema?s en omgekeerd in de vertaling van onderzoeksresultaten naar maatschappelijke en politieke discussiethema's. Het uit­zetten van onderzoeksprogramma's en de kwaliteitsborging daarvan hoort niet thuis bij de Waddenaca­demie, maar moet worden onderge­bracht bij een daarin gespeciali­seerde organisatie als de Neder­landse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

Het onafhankelijke karakter van de Waddenacademie kan bewerkstelligd worden door ook voor een fysiek onafhankelijke positie van de academie te kiezen.De Raad wil naar aanleiding van het advies van de Adviesgroep Waddenzeebeleid (AGW) graag dat er zicht komt op een meer samenhangende monitoring, beleidsvoorbereiding en ook een meer samenhangende uitvoering van het beleid in het Waddengebied.

Op verzoek van het Regionaal Coör­dinatiecollege Waddengebied (RCW) heeft de Raad geadviseerd over het conceptrampenplan Waddenzee.
In het advies komt de Raad tot het oordeel dat het voorlopig vastge­stelde Rampenplan Waddenzee een belangrijke verbetering vormt ten opzichte van de vigerende Samen­werkingsovereenkomst Ongevallen­bestrijding Waddenzee. De gesignaleerde knelpunten, zoals de traag­heid van (door)meldingen en de onduidelijkheid in rollen en verant­woordelijkheden, worden echter slechts gedeeltelijk opgelost. De Raad meent dat er dan ook nog  verbeterpunten zijn. Een van die punten betreft de gekozen benade­ring, die inhoudt dat het Rampen­plan vanaf de kust naar de Wadden­zee kijkt, terwijl belangrijke bedrei­gingen voor de Waddenzee vanaf de Noordzee komen. De Waddenzee is immers een getijdengebied. Daarom zou aan het Rampenplan de benadering ?Noordzee-Waddenzee? toegevoegd moeten worden. Ook de verhouding van het Rampenplan Waddenzee met het Rampenplan voor de Noordzee en met de trilate­rale samenwerking is in het plan nog niet geëxpliciteerd. Daarnaast pleit de Raad onder meer voor een strik­tere commandostructuur in het Rampenplan, om meer duidelijkheid te brengen in de rollen en verant­woordelijkheden van de diverse be­trokken overheden.
Verder benadrukt de Raad dat het plan getest en geoefend moet worden, en dat continue aandacht voor opleiding van bij de rampenbe­strijding betrokkenen van groot belang is.

In dit advies reageert de Raad op het rapport van de Adviesgroep Waddenzeebeleid en geeft hij zijn standpunt over gaswinning onder de Waddenzee.
De Raad meent dat het door de Adviesgroep voorgestane cascademodel nog niet operationeel kan worden, omdat de totale natuurgebruiksruimte en de daaruit voortvloeiende grenswaarden voor activiteiten op basis van de huidige stand van de wetenschap (nog) niet gekwantificeerd kunnen worden. Gewaarschuwd wordt voor het risico dat in deze situatie alle reeds bestaande activiteiten gecontinueerd zullen worden, terwijl gelijkertijd nieuwe activiteiten alvast gestart mogen worden.
Anders dan de Adviesgroep meent de Raad dat de mechanische kokkelvisserij in zijn huidige vorm beëindigd moet worden (op basis van hiervoor genoemd advies Duurzaam duurt het langst - II) en derhalve geen transitieperiode te gunnen. De mosselsector dient echter een transitieperiode van 10 à 15 jaar voor verduurzaming te worden gegund, waar de Adviesgroep 7 jaar bepleit.
Verder adviseert de Raad, net als de Adviesgroep, om gaswinning in beginsel onder strikte voorwaarden toe te staan. Over de bestuurlijke organisatie in het gebied zal de Raad in 2005 adviseren. De Raad is verder voorstander van verdere duurzame investeringen in het Waddengebied. Daarbij zullen het Sociaal Economisch Ontwikkelingsperspectief Waddengebied (SEOW) en de uitkomsten van het trilaterale Wadden Sea Forum moeten worden betrokken. De Raad waarschuwt echter nu al dat de inzet van deze extra middelen niet ten koste mag gaan van de reguliere middelen.

De Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft de Raad voor de Wadden bij brief van 12 januari 2004 gevraagd om voor 15 februari advies uit te brengen over de contouren van het nieuwe schelpdiervisserijbeleid. Aanleiding voor de adviesaanvraag van de Minister is de publicatie van het EVA II onderzoek op 11 december 2003. De Raad heeft in zijn eerdere advies "Duurzaam duurt het langst" zijn visie gepresenteerd op de wijze waarop de verschillende visserijvormen zich duurzaam kunnen ontwikkelen op de Waddenzee. In het verlengde hiervan is het advies "Duurzaam duurt het langst - II", naar een nieuw schelpdiervisserijbeleid voor de Waddenzee, uitgebracht aan de Minister van LNV. Dit advies gaat specifiek in op de inpasbaarheid van de schelpdiervisserij binnen de hoofddoelstelling voor de Waddenzee. 

Werkwijze

De Raad heeft de effecten van de schelpdiervisserij, zoals die in EVA II en overig onderzoek naar voren komen vergeleken met de doelen die vanuit de hoofddoelstelling voor de Waddenzee worden nagestreefd (dit betekent toetsing aan de Vogel- en Habitatrichtlijn). Als dit leidt tot de conclusie dat bepaalde effecten strijdig zijn met artikel 6 van de Vogel en Habitatrichtlijn, dan betekent dit dat de Europese richtlijn wordt overtreden. Vervolgens is de Raad nagegaan of voor vermoede of onbekende effecten het voorzorgbeginsel van toepassing moet worden geacht. Als een vorm van schelpdiervisserij op basis van deze stappen inpasbaar is, is door de Raad nagegaan op grond waarvan de maximaal toelaatbare visserij inspanning moet worden bepaald. Ingeval het voorzorgbeginsel van toepassing wordt geacht is geadviseerd passende maatregelen te treffen.

De inpasbaarheid van de mechanische schelpdiervisserij

De Raad komt op basis van de geschetste werkwijze tot een aantal conclusies over de effecten van de huidige schelpdiervisserij. De Raad is van mening dat de mosselzaadvisserij en -kweek inpasbaar is binnen het ecosysteem van de Waddenzee met inachtneming van de mogelijkheden van het nieuwe voedselreserveringsbeleid, en onder voorwaarde van een verdere ontwikkeling in de richting van duurzame visserij. De Raad is voorstander van een robuust en transparant beleid dat voor langere tijd zoveel mogelijk zekerheid biedt aan de mosselsector, en waarin concrete doelen met betrekking tot het duurzamer maken van de mosselsector worden geformuleerd. In het bijzonder wordt aandacht gevraagd voor het in kaart brengen en beschermen van de natuurwaarden van sublitorale mosselbanken.

De Raad heeft in zijn vorige advies "Duurzaam duurt het langst" aangegeven dat de uitkomsten van EVA II mede uitgangspunt vormen voor de inpasbaarheid van de mechanische kokkelvisserij op de Waddenzee. De Raad heeft de Minister toen geadviseerd duidelijke consequenties te verbinden aan de uitkomsten van dit onderzoek. Mede op basis van de onderzoeksresultaten over de effecten van mechanische kokkelvisserij op het ecosysteem adviseert de Raad de Minister om de mechanische kokkelvisserij in zijn huidige vorm te beëindigen. Dit betekent volgens de Raad dat aan de huidige mechanische sector geen nieuwe vergunning moet worden verleend op basis van de Natuurbeschermingswet en dat de schepen wereldwijd niet meer mogen worden ingezet voor de visserij. Een saneringsregeling moet met name aan de laatstgenoemde voorwaarde worden gekoppeld.

Toekomstig beleid

De Raad is van mening dat het sluiten van gebieden een positief effect heeft gehad op het herstel van biotopen. Zolang er nog geen sprake is van een optimaal areaal aan biotopen vindt de Raad het nodig functies te scheiden en dit beleid te continueren. Speciale aandacht wordt gevraagd voor de groep schelpdieretende vogels die wat betreft hun voedselvoorziening afhankelijk zijn van de 'ongestoorde biotopen'.

Het reserveren van voedsel voor vogels is een van de pijlers van het schelpdiervisserijbeleid voor de Waddenzee. Uit het onderzoek dat is gedaan naar de beschikbaarheid van voedsel voor vogels komt duidelijk naar voren dat er te weinig voedsel beschikbaar is geweest. Het nieuwe voedselreserveringsbeleid moet uitgaan van de ecologische voedselbehoefte van de schelpdieretende vogels. Verder moeten de populaties wadvogels die normaal gesproken in de Waddenzee foerageren ook daadwerkelijk voldoende voedsel in de Waddenzee kunnen vinden. Bij de voedselreservering moet op verantwoordde wijze rekening worden gehouden met het daadwerkelijke aantal Eidereenden en Scholeksters, en de (aan te passen) referentie aantallen waarop dit beleid is gebaseerd.

Co-management, de betrokkenheid van natuurbescherming- en visserij-organisaties bij de beheerpraktijk, is een van de instrumenten om tot een duurzame visserij te komen en hiervoor draagvlak te verkrijgen. Het co-management voor de schelpdiervisserij in de Waddenzee is toe aan een revisie, waarbij het van belang is dat de Minister de over te dragen verantwoordelijkheden en de bijbehorende spelregels scherp formuleert, en er bovenal voor zorgt de regie strak in handen te houden.

Hoewel de handkokkelvisserij geen onderdeel uitmaakt van de mechanische schelpdiervisserij en het EVA II onderzoek, adviseert de Raad de Minister de mogelijkheden te onderzoeken om meer ruimte te geven aan deze handmatige vorm van kokkels vissen.

De Japanse Oester heeft zich inmiddels over de gehele Waddenzee verspreid. De Raad adviseert de Minister om op experimentele basis bevissing van deze oester toe te staan, begeleidt met onderzoek.